Tag Archives: perang

tioman_1665-800px
Sejarah

Perjanjian Pahang Dengan Belanda 1637

16 Mac 1637 – Perjanjian antara Pahang dengan Belanda mengenai kerjasama dalam bidang pertahanan telah ditandatangani pada tahun 1637. Sebelum perjanjian itu ditandatangani, hubungan Pahang dengan Belanda kurang baik dan seringkali membawa kepada meletusnya peperangan.

Permusuhan antara Pahang dengan Belanda bermula, pada 9 November 1634 iaitu apabila angkatan perang Pahang dan Johor telah berangkat ke Patani untuk membantu Patani memerangi Siam. Belanda yang menyokong Siam telah membantu Siam menyerang kemaraan Pahang. Peristiwa itu juga merupakan punca meletusnya peperangan Pahang-Aceh pada tahun 1635 iaitu berikutan timbulnya perasaan kurang senang Aceh di atas bantuan yang diberikan oleh Pahang ke atas Patani.

Setelah wujudnya permusuhan yang berpanjangan antara Pahang dengan Belanda, maka perjanjian yang ditandatangani antara kedua-dua kuasa itu amat penting dalam usaha menjaga keamanan bersama. Hasil perjanjian itu Pahang telah berjanji untuk mendirikan sebuah kubu pertahanan yang kuat di Johor bagi menentang kuasa Portugis di Melaka.

Dengan termeterainya perjanjian itu pada hari ini dalam tahun 1637, ia telah dapat mengatasi masalah hubungan politik antara Pahang dengan Belanda di samping mewujudkan hubungan persahabatan.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
james_brooke-800px
Sejarah

James Brooke Meminta Bantuan British Menentang Pemberontakan Di Sarawak

15 Mac 1860 – Pada tahun 1860, Pejabat Tanah Jajahan British di London meluluskan permohonan pemerintah negeri Sarawak Raja James Brooke meminta bantuan British untuk menentang pemberontakan di Sarawak. Antara pemberontakan besar yang berlaku adalah pemberontakan yang diketuai oleh Syarip Masahor (Syed Masahor), Rentap dan Liu Shan Bang. Pemberontakan ini menimbulkan berbagai masalah terutamanya masalah keselamatan rakyat British di Sarawak.

Sebelum Pejabat Tanah Jajahan meluluskan permohonan beliau itu James Brooke telah meminta perlindungan pihak Belanda dan Perancis terhadap pentadbiran beliau. Walau bagaimanapun beliau tidak mempercayai kuasa-kuasa tersebut kerana bimbang Sarawak akan jatuh ke tangan kuasa Barat yang lain.

James Brooke

James Brooke

Oleh itu James Brooke meminta campur tangan kerajaan British sama ada menjadikan negeri Sarawak sebagai tanah jajahan British atau mengiktiraf kedaulatan James Brooke di bawah naungan keluarga Diraja British. Ini bermakna secara tidak langsung kuasa pentadbiran negeri Sarawak adalah atas arahan keluarga Diraja British.

Bagaimanapun, jika Kerajaan British berminat menguasai negeri Sarawak sepenuhnya James Brooke mengenakan syarat agar adat-istiadat suku kaum di Sarawak dikekalkan dan penduduk tempatan hendaklah dilatih cara-cara mentadbir negeri mereka.

Kerajaan British tidak berminat untuk menjadikan Sarawak sebagai jajahan takluknya dan enggan menerima permohonan James Brooke itu. Sebaliknya kerajaan British bersetuju menghantar kapal perang bagi mengawasi kawasan pantai negeri Sarawak tetapi tidak akan campur tangan jika terjadi apa-apa peristiwa yang tidak diingini antara James Brooke dengan musuhnya. Bagaimanapun Kerajaan British di London telah bersetuju menghantar seorang Penasihat British untuk membantu James Brooke bagi mentadbir Sarawak.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
Coat_of_arms_of_Perak-800px
Sejarah

Perang Larut-Ngah Ibrahim Meminta Bantuan Inggeris

25 Februari 1872 – Pada tahun 1872, Menteri Larut Ngah Ibrahim meminta bantuan Inggeris iaitu Leftenan Gabenor Inggeris di Pulau Pinang untuk membantu beliau dalam usahanya menyelesaikan pergaduhan di antara puak-puak pelombong Cina yang bermusuhan antara satu dengan lain di Larut.

Daerah Larut telah beberapa lamanya diperintah oleh seorang wakil baginda Sultan Perak. Dengan terjumpanya bijih timah dalam tahun 1848 maka berubahlah aliran sejarah negeri itu. Long Jaafar (bapa kepada Ngah Ibrahim), wakil Sultan di daerah itu telah menguruskan atas perbelanjaannya sendiri, usaha membuka lombong bijih di Kelian Pauh dengan mengupah 20 orang Cina puak Chen Seng Hakka (dari daerah Kwantung).

Perusahaan melombong di tempat itu bertambah maju sehingga ramailah pelombong-pelombong Cina bersama-sama kongsi gelap mereka dari Pulau Pinang datang untuk bekerja di situ. Terdapat beberapa buah kumpulan kongsi gelap yang bermusuhan di Larut yang bergabung dalam dua kumpulan yang besar iaitu kongsi gelap Hai San dan Ghee Hin. Permusuhan itu telah menjadikan Larut sebagai “sebuah gelanggang besar di mana pembunuhan, kekerasan dan rompak samun berlaku terus-terusan”.

Pada tahun 1871, dianggarkan bahawa jumlah pelombong-pelombong Cina ialah 40,000 itu orang. Nilai bijih timah yang dihantar ke Pulau Pinang pada tahun itu ialah 1,276,518 ringgit dan kebanyakannya daripada Larut.

Pada 24 Februari, 1872, telah berlaku satu pergaduhan besar antara puak-puak Ghee Hin dan Hai San. Api pergaduhan ini telah bermula sejak awal bulan Februari lagi apabila seorang gadis puak Chen Seng (puak kumpulan Hai San) yang menyintai seorang pemuda puak San Neng (puak kumpulan Ghee Hin) dicederakan dengan teruk oleh orang-orang kumpulan Ghee Hin sebagai satu amaran kepada kumpulan Hai San.

Akibat kejadian itu rasa permusuhan di antara kedua-dua kumpulan itu begitu memuncak dan akhirnya Perang Larut ke 3 (24 Februari, 1872) telah berlaku yang hanya disebabkan oleh pergaduhan kecil mengenai perjudian. Dalam pergaduhan ini pihak Ghee Hin telah menang dan seramai 10,000 orang-orang Hai San terpaksa meninggalkan Larut dan lari ke Pulau Pinang. Ngah Ibrahim yang sentiasa berubah-ubah sokongannya terhadap kedua-dua kumpulan itu tidak dapat mengawal keadaan. Pergaduhan itu telah menjejaskan perusahaan lombong bijih timah di Larut.

Akhirnya, pada hari ini dalam tahun 1872 beliau terpaksa meminta bantuan daripada Leftenan Gabenor Inggeris di Pulau Pinang untuk menghadapi keadaan itu. Kerana bimbang kekacauan itu akan merebak ke Pulau Pinang, Gabenor telah mengarahkan supaya diadakan sekatan senjata dan menghantarkan satu pasukan tentera laut untuk mengawal kemasukan senjata ke Larut.

Dalam tahun 1873 Kerajaan di Pulau Pinang telah membenarkan Ngah Ibrahim mengimport senjata dan membenarkan Capt. Speedy membantu beliau menubuhkan tenteranya sendiri (dari India) untuk menghadapi kekacauan di kawasannya (Larut).

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
Japanese_Surrender_of_Singapore,_1945_IND4828-800px
Sejarah

Penyerahan Kuasa Tentera Jepun Di Kuala Lumpur

22 Februari 1946 – Pada tahun 1946, satu upacara penyerahan kuasa Tentera Jepun kepada Kerajaan British telah dijalankan di Victoria Institution, Kuala Lumpur di mana Jeneral-jeneral Jepun menyerahkan Pedang Samurainya kepada Leftenan Jeneral Sir Frank Messervy, Pegawai Pemerintah Command Malaya.

Penyerahan pedang samurai oleh Jeneral-jeneral Jepun itu menandakan peringkat terakhir penyerahan kuasa oleh pihak tertinggi tentera Jepun di Tanah Melayu. Penyerahan kuasa peringkat awal dilakukan secara beramai-ramai di akhir tahun 1945 di Lapangan Terbang Sungai Besi, Kuala Lumpur.

Penyerahan diri itu adalah ekoran daripada pengisytiharan tamat perang dunia kedua di mana Jepun mengaku kalah tanpa syarat pada 15 Ogos 1945, selepas bandar Hiroshima dan Nagasaki dimusnahkan oleh bom atom pihak Berikat. Tentera Jepun terpaksa berundur keluar dari Tanah Melayu.

Dengan penyerahan kuasa itu berakhirlah zaman pendudukan Jepun selama tiga setengah tahun di Tanah Melayu.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
japanese_troop-800px
Sejarah

Persekutuan Tanah Melayu Ditawan Oleh Jepun

15 Februari 1942 – Seluruh Persekutuan Tanah Melayu ditawan oleh Jepun di bawah pimpinan Jeneral Tomoyuki Yamashita pada tahun 15 Februari 1942. Kejayaan yang dicapai adalah berikutan daripada penawanan Kolam Air di tengah-tengah Pulau Singapura.

Pegawai Pemerintah Inggeris iaitu Jeneral Percival telah menyerah diri kepada pihak Jepun tanpa syarat. Serangan yang telah dilancarkan oleh tentera Jepun ke atas Tanah Melayu bermula pada 8 Disember 1941 di Kota Bharu, Kelantan dan peperangan itu adalah serentak dengan negara-negara lain seperti Hawai, Hong Kong dan Filipina.

Kegagalan dalam perundingan di antara Jepun dan Amerika Syarikat di Washington pada tahun 1941 adalah merupakan punca yang membawa kepada tercetusnya peperangan. Wakil Kerajaan Jepun dalam perundingan itu ialah seorang Duta Khas iaitu Saburu Karusu.

Adalah ditafsirkan seramai 150 ribu orang tentera Jepun telah digunakan dalam serangan ke atas Tanah Melayu yang meliputi kira-kira lima ketumbukan dan dua pasukan kereta kebal serta Pasukan Kawalan Diraja iaitu angkatan perang Jepun di negeri China. Ini adalah satu angkatan perang yang cukup kuat dan besar mengikut perancangan yang diatur dengan teliti demi memperolehi kemenangan.

Antara sebab-sebab lain yang membawa kepada kejayaan tentera Jepun di Tanah Melayu ialah :-

  • Pihak Inggeris di Tanah Melayu tidak bersiap sedia dari segi ketenteraan untuk menghadapi peperangan. Di samping itu Angkatan Tentera Udara dan Laut Inggeris tidak dapat memberi perkhidmatan yang baik dibandingkan dengan Jepun yang menggunakan alat kelengkapan serta senjata yang lebih baik.
  • Tentera Jepun mempunyai semangat keperwiraan dan pengalaman yang luas dalam menghadapi kesukaran peperangan. Manakala pertahanan Inggeris pula adalah lemah disebabkan kekurangan pengalaman dan latihan terutama dalam peperangan di hutan rimba seperti di Tanah Melayu.
  • Pihak Jepun telah menyebarkan dakyah anti Inggeris kepada askar India di Tanah Melayu dalam perjuangan bangsanya merebut kemerdekaan di India. Kesannya tentera Jepun dapat mara tanpa halangan yang besar ke Tanah Melayu.

Dengan kejayaan tentera Jepun menawan Persekutuan Tanah Melayu pada hari ini dalam tahun 1942 maka berakhirlah kuasa pemerintahan Inggeris di Tanah Melayu buat seketika. Langkah pertama yang diambil oleh Jepun setelah berkuasa ialah menyusun semula dasar pentadbiran negeri, diantaranya ialah melucut jawatan dan menahan kesemua Pegawai Pentadbir Inggeris atau menghantarnya ke Siam untuk bekerja membina jalan keretapi maut.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
tengku_kudin-800px
Sejarah

Kekalahan Petaling Ditangan Tengku Kudin

18 November 1872 – Kekalahan Petaling yang merupakan salah satu kubu pertahanan Raja Mahadi telah mengakibatkannya jatuh ke tangan Tengku Kudin dan penyokong-penyokongnya. Dalam peristiwa tersebut Tok Engku Kelang dan Raja Berkat, Tengku Panglima Raja yang merupakan dua penyokong buat Raja Mahadi telah dikepung dan ditawan.

Tengku Kudin (duduk)

Tengku Kudin (duduk)

Petaling sebenarnya merupakan di antara kubu-kubu terakhir yang ditawan oleh Tengku Kudin dalam kancah Perang Klang yang bermula sejak tahun 1867 dan berakhir di pertengahan tahun 1873. Kejayaan Tengku Kudin merampas Petaling dari Raja Mahadi sebenarnya adalah kerana adanya sokongan dari orang cina di bawah pimpinan Kapitan Yap Ah Loy dan bantuan askar dari Pahang.

Kekalahan Petaling menonjolkan kelemahan Raja Mahadi dan pengikutnya yang akhirnya terpaksa lari untuk mendapatkan perlindungan di Perak dan Sungai Ujong.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
maharaja_lela-800px
Sejarah

Pasir Salak Dikuasai Oleh Inggeris

15 November 1875 – Pada tahun 1875, Pasir Salak telah diserang dan dikuasai oleh angkatan tentera Inggeris. Serangan yang menyebabkan Pasir Salak dikuasai oleh Inggeris ini dilakukan sebagai tindakbalas Inggeris terhadap Sultan dan Pembesar-pembesar Melayu Perak bersabit dengan pembunuhan Residen Pertama Inggeris di Perak, J.W.W. Birch.

Melalui Perjanjian Pangkor yang telah ditandatangani oleh Sultan Abdullah dengan Gabenor Negeri-negeri Selat Sir Andrew Clarke, pada 20 Januari 1874 Negeri Perak terpaksa menerima seorang Residen Inggeris. Fungsi Residen Inggeris adalah sebagai penasihat kepada semua perkara pentadbiran negeri itu kecuali hal-hal berkaitan dengan hal-ehwal agama Islam dan adat istiadat Melayu Perak.

Setiausaha Tanah Jajahan Inggeris di Singapura J. W. W. Birch telah dilantik menjadi Residen Inggeris yang pertama bagi negeri Perak. Perlantikan Birch sebenarnya tidak diperkenankan oleh Sultan Abdullah memandangkan Birch tidak boleh bertutur bahasa Melayu, jahil mengenai adat istiadat Melayu dan sikapnya memandang rendah akan kebolehan sultan dan pembesar-pembesar tempatan mentadbirkan negeri. Sikap Birch itu menyinggung perasaan sultan dan para pembesar negeri.

Tindakan pertama Birch ialah mengubahsuaikan adat istiadat Melayu dan menjadikan negeri Perak seperti tanah-tanah jajahan Inggeris di Negeri-negeri Selat yang mendatangkan banyak hasil kewangan bagi penjajah Inggeris. Dalam usaha melaksanakan sistem pungutan dan kawalan cukai, Birch bersama rombongan mudik ke hilir Sungai Perak untuk mengisytiharkan bahawa pungutan cukai hanya boleh dijalankan oleh pemungut-pemungut yang dilantik oleh Residen Inggeris.

Tindakan sedemikian telah ditentang oleh Datuk Maharaja Lela di Pasir Salak juga oleh sultan sendiri. Akibatnya pada waktu subuh 2 November 1875, Birch diserang dan dibunuh. Pembunuhan Birch telah menggemparkan pegawai-pegawai Inggeris di Perak dan di Negeri-negeri Selat. Mereka menganggap peristiwa itu sebagai kebangkitan rakyat Melayu menentang penjajahan Inggeris.

Pada 7 November 1875, Inggeris telah menghimpunkan satu angkatan tentera yang besar lalu menyerang Pasir Salak. Serangan Inggeris itu dapat dipatahkan oleh perwira-perwira Melayu yang dipimpin oleh Datuk Maharaja Lela. Dalam pertempuran itu Kapten Innes pemerintah pasukan Inggeris dan dua orang askarnya telah terkorban.

Menyedari akan tentangan orang-orang Melayu begitu hebat, pihak berkuasa Inggeris di Negeri-negeri Selat meminta bantuan tentera dari India dan Hong Kong untuk melancarkan serangan kedua dengan menggunakan kapal perang dan askar-askar yang lengkap dengan senjata. Oleh kerana Inggeris mempunyai angkatan perang yang besar dan alat senjata moden berbanding dengan senjata keris, lembing dan pedang orang-orang Melayu, maka tidak hairanlah pada hari ini dalam tahun 1875, Pasir Salak telah dikuasai oleh Inggeris.

Pembunuhan Birch ini telah memberi peluang keemasan penjajahan Inggeris menjadikan alasan utamanya mencerobohi dan menakluki negeri Perak serta menggunakan kekerasan tentera.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
sultan_ahmad_tajuddin-800px
Sejarah

Siam Menyerang Negeri Kedah

12 November 1821 – Pada tahun 1821, negeri Siam menyerang negeri Kedah dan mula mentadbir Kedah secara langsung selama 21 tahun. Kedudukan Kedah yang berhampiran dengan Segenting Kra yang begitu strategik telah menarik perhatian kuasa-kuasa asing. Segenting Kra ketika itu merupakan kawasan yang boleh menghubungkan Teluk Benggala dengan Teluk Siam.

Selain daripada itu negeri Kedah adalah sebuah kawasan pertanian dan perhutanan yang baik, dengan kesuburan sawah padi dan lada hitamnya. Kedah juga merupakan pusat pembinaan kapal-kapal perang dari kayu terpilih. Oleh itu tidak hairanlah pada abad ke 17 hinggalah ke abad ke 19 kerajaan Acheh, Burma dan Siam tertarik untuk menakluki Kedah.

Sultan Ahmad Tajuddin

Sultan Ahmad Tajuddin

Untuk mengekalkan kedaulatannya, Kedah terpaksa mengamalkan dasar luar negeri suaifaedah. Dengan dasar ini Kedah hanya akan menerima kewibawaan kuasa asing dengan menghantar bunga emas dan perak setiap tahun. Cara ini juga dapat menyelamat Kedah daripada diserang dan dijajah oleh kuasa-kuasa asing.

Peperangan selalu terjadi di antara dua musuh ketat iaitu Burma dengan Siam dan peperangan ini turut mengancam Kedah. Pada tahun 1818 satu lagi peperangan meletus di antara Burma dengan Siam. Angkatan tentera negeri Burma di bawah Alongpaya mula bergerak ke selatan menuju Kedah dan kawasan di Segenting Kra.

Untuk menghadapi peperangan ini Siam mendesak Kedah supaya menghantar 300 koyan dan 100 buah perahu yang lengkap. Permintaan ini ditolak oleh Sultan Ahmad Tajuddin. Oleh itu, pada bulan Februari 1821, negeri Siam telah mengerahkan 6,000 orang askar dan kapal perang melanggar Kedah.

Pada hari ini dalam tahun 1821, Kuala Kedah telah digempur oleh kapal perang dan seluruh negeri Kedah pula diserbu oleh askar-askar negeri Siam. lari menyelamatkan diri ke Pulau Pinang. Maka bermulalah pentadbiran Siam di Kedah untuk tempoh selama 21 tahun yang berakhir pada tahun 1842.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
bentara_luar-800px
Sejarah

Datuk Bentara Luar Membuka Batu Pahat

10 November 1893 – Pada tahun 1893, Datuk Bentara Luar telah menerima perintah daripada Sultan Abu Bakar untuk membuka bandar Batu Pahat. Datuk Bentara Luar atau nama sebenarnya Muhamad Salim bin Perang merupakan salah seorang elit Johor moden. Beliau mempunyai rekod perkhidmatan yang lama sebagai pegawai kerajaan Johor. Beliau pernah menjadi kerani kepada Sultan Abu Bakar sebelum menjawat jawatan-jawatan yang lebih tinggi seperti Pesuruhjaya Polis dan lain-lain.

Antara projek-projek pembangunan yang telah dibuat termasuklah mendirikan rumah atap bagi bangunan pejabat-pejabat kerajaan seperti pejabat daerah, mahkamah, balai polis, penjara dan rumah sakit. Pembangunan infrastruktur seperti membina pasar, perigi umum dan menambak jalan raya telah juga dilaksanakan.

Bentara luar

Datuk Bentara Luar

Tumpuan juga diberikan kepada usaha memajukan bidang pertanian dan beliau turut memberi galakkan kepada penduduk agar menanam kelapa, kopi, sagu dan sebagainya. Beliau juga menggalakkan petani-petani membina parit bagi mengatasi masalah tanah gambut.

Datuk Bentara Luar juga telah memulakan pelajaran Melayu di bandar tersebut. Sesungguhnya, beliau memainkan peranan penting dalam menjadikan Batu Pahat sebagai daerah ketiga terpenting dan terbesar di Johor.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
riau_lingga-800px
Sejarah

Utusan Menangkap Raja Lingga Sampai Di Kuala Terengganu

09 November 1862 – Pada tahun 1862, utusan menangkap Raja Lingga, Raja Mahmud Muzaffar Shah yang diketuai oleh Kolonel MacPherson sampai di Kuala Terengganu. Utusan Inggeris yang datang dengan dua buah kapal perang itu meminta Sultan Terengganu, Sultan Umar menyerahkan Sultan Lingga dengan memberi tempoh 24 jam.

Sultan Mahmud Muzaffar Shah telah dipecat oleh pemerintah Belanda dari takhta Riau-Lingga pada bulan September 1857 kerana ingkar menuruti perintah Belanda. Baginda Sultan adalah dari keturunan Sultan Kerajaan Johor-Riau-Lingga-Pahang. Setelah dipecat baginda telah pergi ke Singapura, Pahang dan Terengganu untuk meminta bantuan bagi mengambil balik tahta kerajaannya di Pulau Lingga tetapi gagal.

Akhirnya bekas Sultan Lingga itu telah pergi ke Siam. Raja Siam menyambutnya dengan baik dan berjanji akan menolongnya. Setelah sembilan bulan lamanya beliau tinggal di Siam, pertolongan seperti yang dijanjikan tidak diterimanya. Sebaliknya baginda telah dijadikan alat untuk mengembalikan kuasa kerajaan Siam di negeri Terengganu.

Dalam pada itu, Gabenor Negeri-negeri Selat, Sir Orfeur Cavenagh, telah mendapat maklumat menyatakan bahawa Sultan Lingga telah bertolak dari negeri Siam pada bulan Julai 1862 dengan sebuah kapal perang dan beliau akan dilantik menjadi Gabenor Siam di Terengganu dan Kelantan. Sir Cavenagh meminta Schamburg, wakil Inggeris di Siam menemui Menteri Luar Siam dan mendesak agar Sultan Lingga dipanggil pulang ke Siam demi menghormati Perjanjian Burney 1826, yang meletakkan taraf Terengganu sebagai negeri yang merdeka. Kerajaan Siam bersetuju untuk memanggil pulang bekas Sultan Lingga itu tetapi sehingga bulan Oktober 1862, tindakan tersebut tidak juga dilaksanakan.

Pada bulan Oktober itu juga, Dewan Perniagaan Singapura telah menghantar surat memberitahu Gabenor Negeri-negeri Selat bahawa perniagaan mereka dengan Pahang telah terhalang disebabkan oleh serangan-serangan yang dilakukan oleh Wan Ahmad dengan bantuan dari Sultan Terengganu dan Sultan Lingga.

Bagi menghalang pengaruh Siam di Terengganu serta juga menjaga kepentingan perdagangan Inggeris Gabenor Cavenagh telah menghantar dua buah kapal perang Inggeris yang tiba di Terengganu pada hari ini dalam tahun 1862. Angkatan tersebut diketuai oleh Kolonel MacPherson.

Permintaan Inggeris supaya diserahkan Sultan Lingga, telah tidak diendahkan oleh Sultan Terengganu, malah baginda menyuruh bekas Sultan Lingga itu, lari ke Besut. Akibat dari itu bandar Kuala Terengganu telah dibedil selama dua hari dan dikepung dua minggu. Dalam hal ini Gabenor Cavenagh telah disalahkan.

Raja Siam kemudiannya telah mengambil Sultan Lingga setelah empat bulan menyembunyikan dirinya di Besut. Walau bagaimanapun Sultan Lingga telah datang lagi ke Terengganu dan kemudian ke Pahang dan mangkat di Pekan, Pahang pada tahun 1867.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard