Tag Archives: melayu

bentara_luar-800px
Sejarah

Datuk Bentara Luar Membuka Batu Pahat

10 November 1893 – Pada tahun 1893, Datuk Bentara Luar telah menerima perintah daripada Sultan Abu Bakar untuk membuka bandar Batu Pahat. Datuk Bentara Luar atau nama sebenarnya Muhamad Salim bin Perang merupakan salah seorang elit Johor moden. Beliau mempunyai rekod perkhidmatan yang lama sebagai pegawai kerajaan Johor. Beliau pernah menjadi kerani kepada Sultan Abu Bakar sebelum menjawat jawatan-jawatan yang lebih tinggi seperti Pesuruhjaya Polis dan lain-lain.

Antara projek-projek pembangunan yang telah dibuat termasuklah mendirikan rumah atap bagi bangunan pejabat-pejabat kerajaan seperti pejabat daerah, mahkamah, balai polis, penjara dan rumah sakit. Pembangunan infrastruktur seperti membina pasar, perigi umum dan menambak jalan raya telah juga dilaksanakan.

Bentara luar

Datuk Bentara Luar

Tumpuan juga diberikan kepada usaha memajukan bidang pertanian dan beliau turut memberi galakkan kepada penduduk agar menanam kelapa, kopi, sagu dan sebagainya. Beliau juga menggalakkan petani-petani membina parit bagi mengatasi masalah tanah gambut.

Datuk Bentara Luar juga telah memulakan pelajaran Melayu di bandar tersebut. Sesungguhnya, beliau memainkan peranan penting dalam menjadikan Batu Pahat sebagai daerah ketiga terpenting dan terbesar di Johor.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
tengku_kudin_face-800px
Sejarah

Tengku Kudin Menawan Kuala Selangor

8 November 1873 – Pada tahun 1873, Tengku Dhiauddin ibni AI-Marhum Sultan Zainal Abidin Halim Shah, yang juga dikenali dengan nama Tengku Kudin menawan Kuala Selangor setelah berjaya menewaskan Raja Mahadi dan menawan Kuala Selangor, kubu pertahanan Raja Mahadi. Peristiwa ini berlaku semasa Perang Saudara di Selangor antara tahun 1867-1874. Kejayaan Tengku Kudin di Kuala Selangor ini merupakan peristiwa penting yang menjadi titik-tolak membawa kepada campur tangan Inggeris di negeri Selangor.

Perang Saudara di Selangor pada mulanya adalah berpunca dari persengketaan antara penyokong-penyokong Raja Mahadi dengan pengikut serta keluarga Raja Abdullah. Perselisihan berlaku akibat masalah kutipan cukai dan perebutan jawatan Orang Besar Kelang. Raja Mahadi telah berjaya menewaskan Raja Abdullah dalam pertentangan ini dan sekaligus menguasai daerah-daerah yang dikuasai oleh Raja Abdullah sebelumnya iaitu Kuala Lumpur, Ampang, Petaling dan Kanching. Biarpun telah berkuasa, Raja Mahadi terus mendapat tentangan dari musuh-musuhnya dan ini menjadikan keadaan buruk di Selangor terus berlanjutan.

Tengku Kudin (duduk)

Sultan Abdul Samad, yang memerintah Selangor pada masa itu tidak berdaya untuk menyelesaikan masalah itu lalu melantik menantu baginda, Tengku Kudin, untuk menyelesaikannya. Pelantikan ini telah menjadikan suasana Perang Saudara di Selangor kini bertukar dari perlawanan antara pengikut-pengikut Raja Mahadi dengan Raja Abdullah kepada pertentangan antara Raja Mahadi dengan Tengku Kudin.

Tengku Kudin, yang telah dilantik menjadi Yamtuan Selangor telah menggunakan kuasanya untuk melemahkan kedudukan Raja Mahadi di kawasan-kawasan yang dikuasainya. Dengan bantuan pengikut- pengikutnya yang dibawa dari Kedah dan hubungan baiknya dengan Inggeris, Tengku Kudin telah berjaya mengusir Raja Mahadi menyebabkan Raja Mahadi terpaksa berundur ke Kuala Selangor pada tahun 1870.

Kuala Selangor menjadi kubu pertahanan terpenting bagi Raja Mahadi. Daerah ini dijadikan sebagai ibu negeri dan dari sinilah Raja Mahadi dengan dibantu oleh Raja Hitam, Raja Ali, Syed Masahor dan Chong-Chong mengatur gerakan menguasai kawasan-kawasan pedalaman di negeri Selangor.
Tengku Kudin pula telah mengumpul pengikut-pengikutnya dari Kedah dan mendapat kerjasama dari Inggeris.

Inggeris menggunakan kesempatan dari hubungan baiknya dengan Tengku Kudin untuk mencampuri urusan di Selangor. Dalam bulan Julai 1879, kapal perang Inggeris ‘Rinaldo’ telah mendarat di Kuala Selangor dan dari kapal inilah Kuala Selangor dibedil menyebabkan Raja Mahadi dan orang-orangnya terpaksa berundur.

Bagaimanapun tidak lama kemudian Raja Mahadi dapat menawan semula Kuala Selangor. Kali ini Raja Mahadi mendapat sokongan dari anak-anak raja dan pembesar Selangor yang lain. Namun begitu kekuatan Raja Mahadi tidak mampu menentang kekuatan angkatan Tengku Kudin yang disertai juga oleh bantuan dari Pahang, Inggeris dan askar upahan.

Akhirnya pada hari ini dalam tahun 1873, Tengku Kudin berjaya menawan Kuala Selangor kembali dan bertolak dari sini, bermulalah siri campurtangan Inggeris di negeri Selangor sehinggalah wujudnya pentadbiran Inggeris di Tanah Melayu pada tahun 1874.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
lonek-800px
Sejarah

Pertempuran Di Batu Kikir

6 November 1945 – Pada tahun 1945, satu pertempuran berlaku di antara penduduk kampung dengan pengganas komunis di pekan Batu Kikir, Jempol Negeri Sembilan. Pertempuran di Batu Kikir itu berlaku apabila sekumpulan penduduk di sekitar pekan Batu Kikir keluar beramai-ramai untuk menyelamatkan seorang guru agama yang ditangkap oleh pengganas komunis dan ditahan di markas komunis, di Kuala Pilah.

Guru agama tersebut, Tuan Haji Yahya telah ditangkap ketika menjalankan perniagaannya membeli getah keping di sebuah kedai di pekan tersebut. Oleh kerana tentera Gurkha yang berkawal tidak berusaha membebaskan Haji Yahya, menyebabkan kira-kira 300 orang penduduk dari Kampung Lonek, Kampung Tebat, Kampung Tengah dan Kampung Batu Kikir yang sedang mengikuti seni mempertahankan diri di Masjid Lonek, 3 kilometer dari Pekan Batu Kikir telah keluar untuk menyelamatkan guru tersebut.

Maka berlakulah peperangan antara kedua-dua pihak. Pertempuran pada hari ini dalam tahun 1945 telah berakhir dengan kemenangan di pihak orang kampung. Sesungguhnya ia juga merupakan satu kejayaan besar kepada penduduk Tanah Melayu dalam usaha membanteras kegiatan komunis di Tanah Melayu.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
sir_andrew_clarke-800px
Sejarah

Perlantikan Sir Andrew Clarke Sebagai Gabenor Negeri-Negeri Selat

4 November 1873 – Pada tahun 1873, kerajaan Inggeris telah melantik Sir Andrew Clarke sebagai Gabenor Negeri-negeri Selat bagi menggantikan Sir Harry Ord. Perlantikan Sir Andrew Clarke dicatatkan sebagai sejarah penting dalam siri penjajahan Inggeris di Tanah Melayu.
Ini kerana melalui tindakan dan dasar-dasar beliau, sebahagian dari cita-cita penjajahan Inggeris di Tanah Melayu. Ini kerana melalui tindakan dan dasar-dasar beliau, sebahagian dari cita-cita penjajahan Inggeris di negeri ini telah dapat disempurnakan.

Dilahirkan dalam tahun 1924, Andrew Clarke telah ditauliahkan sebagai seorang pegawai dalam Pasukan Kejuruteraan Diraja England dan pernah berkhidmat di Australia dan New Zealand. Beliau juga pernah menjadi Menteri Kabinet dalam Parlimen Inggeris dan ini menjadikan beliau mahir dengan percaturan politik dan dasar penjajahan Inggeris. Perlantikan beliau sebagai Gabenor Negeri-Negeri Selat pada hari ini dalam tahun 1973, memberi peluang kepadanya untuk mempraktikkan segala pengalaman dan kemahiran tersebut. Beliau mendapat kepercayaan sepenuhnya dari kerajaan Inggeris malah beliau dikenali sebagai ’Imperialis Unggul’.

Sir_Andrew_Clarke

Sir Andrew Clarke

Ketokohan sebagai ’Imperialis’ di Tanah Melayu bermula dengan penglibatan dalam Perang Larut dan dalam perebutan takhta kerajaan Perak. Hasilnya dalam masa dua bulan, Clarke berjaya memujuk Raja Abdullah dan penyokong-penyokongnya untuk menandatangani Perjanjian Pangkor, yang memberikan Inggeris kuasa mentadbir negeri itu melalui perlantikan Residen.

Di Selangor, Clarke telah mengambil kesempatan untuk campur tangan dalam Perang Saudara antara anak-anak Raja dan pembesar-pembesar Selangor. Beliau akhirnya berjaya memujuk Sultan Abdul Samad untuk menyerahkan Selangor kepada pentadbiran Inggeris dan menempatkan seorang Residen.

Clarke juga bertanggungjawab membawa Negeri Sembilan di bawah pengaruh Inggeris. Penglibatannya dalam persengketaan merebut kuasa di Sungai Ujung dan Rembau telah memberi peluang kepada Inggeris untuk berkuasa di negeri itu.

Kebanyakkan tindakan yang dilakukan oleh Andrew Clarke, adalah merupakan keputusan peribadi beliau. Sebagai contoh, Clarke hanya memberitahu Pejabat Tanah Jajahan di London mengenai campur tangannya di Perak selepas seminggu beliau bertindak. Meskipun begitu tindakan Clarke itu mendapat restu sepenuhnya dari Inggeris dan adalah keputusan yang bijak bagi Inggeris melantik Sir Andres Clarke sebagai Gabenor Negeri-negeri Selat, pada hari dalam tahun 1873.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
sultan_abdul_hamid_kedah-800px
Sejarah

Perjanjian Kedah – Inggeris 1923

 

1 November 1923 – Perjanjian Kedah – Inggeris telah ditandatangani di antara Sir Laurence Guilemard, Gabenor Negeri-negeri Selat dan Pesuruhjaya Tinggi Negeri-negeri Melayu Bersekutu dengan Tunku Ibrahim wakil Sultan Kedah pada tahun 1923. Melalui perjanjian ini, Negeri Kedah secara rasmi menerima seorang Penasihat Inggeris.

Menurut Perjanjian Bangkok yang ditandatangani pada 10 Mac 1909, Siam bersetuju menyerahkan kuasa kedaulatan, pertahanan, pentadbiran dan segala hak milik ke atas Negeri-negeri Utara Tanah Melayu iaitu Perlis, Kelantan, Terengganu dan Kedah. Dengan perjanjian ini Negeri-negeri tersebut secara tidak langsung diletakkan di bawah kuasa Inggeris.

Sultan Abdul Hamid Halim Shah

Bagaimanapun bukanlah mudah bagi Inggeris untuk berkeras di Negeri Kedah. Inggeris terpaksa menghadapi tentangan yang sungguh hebat di negeri itu jika dibandingkan dengan negeri-negeri lain. Selepas Perjanjian Bangkok, Inggeris telah menghantar George Maxwell sebagai Penasihat Inggeris di Kedah tetapi beliau telah ditentang oleh pembesar-pembesar Kedah dan Sultan Kedah sendiri enggan menerimanya malahan enggan menandatangani sebarang perjanjian dengan Inggeris.

Namun begitu akhirnya Sultan Kedah terpaksa juga menerima kedatangan Inggeris itu atas hubungan kerjasama. Inggeris merasakan kedudukannya di Kedah harus diperkukuhkan. Menyedari hal ini maka pada hari ini dalam tahun 1923 perjanjian ini telah ditandatangani antara Inggeris dengan Kerajaan Kedah. Di antara lain perjanjian ini menyatakan:-

  •  Negeri Kedah akan terus diletakkan di bawah perlindungan Inggeris dan Sultan Kedah tidak dibenarkan berhubung dengan kuasa-kuasa luar kecuali dengan persetujuan Inggeris.
  • Inggeris tidak akan menyerahkan kekuasaannya ke atas Negeri Kedah kepada kuasa-kuasa lain atau menyatukan Kedah dengan sebarang negeri atau tanah jajahannya yang lain tanpa persetujuan bertulis dari Sultan Kedah.
  • Pewarisan takhta kerajaan atau pengganti Sultan akan ditentukan oleh Sultan yang memerintah setelah diputuskan di Majlis Negeri serta dengan persetujuan Inggeris.

Dengan termeterainya perjanjian ini, Negeri Kedah dengan rasminya terletak di bawah naungan Inggeris bersama-sama dengan Terengganu, Kelantan dan Perlis. Negeri-negeri ini terangkum di bawah Negeri-negeri Melayu Tak Bersekutu.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
Sejarah

Yayasan Pelajaran Mara Dilancarkan

31 Oktober 1968 – Pada tahun 1968, Yayasan Pelajaran Mara (YPM) telah dilancarkan dengan rasminya oleh Timbalan Perdana Menteri, Tun Abdul Razak. Usul pembentukan yayasan ini telah diluluskan oleh Kongres Bumiputera kali yang kedua. Tujuan utama yayasan ini ditubuhkan ialah untuk mengumpulkan sumber-sumber kewangan bagi membiayai anak-anak Melayu melanjutkan pelajaran mereka terutama di bidang ikhtisas.

Pembentukan yayasan ini dibuat di bawah Akta Mara dan seterusnya sebagai sebuah Badan Berkanun yang lain dengan pengurusan tertentu. Kempen-kempen bagi memenuhi matlamat ini telah dilakukan di seluruh negeri. Sumbangan-sumbangan diterima tidak semata-mata dari rakyat tetapi juga dari Kerajaan Negeri.

Matlamat asal yayasan ini ialah mahu mengumpul sejumlah RM250,000 dalam tempoh enam bulan, bagaimanapun di hari pelancarannya wang yang terkumpul telah melebihi RM500,000. Manakala di dalam daftar pula tidak kurang dari RM1.2 juta telah terkumpul.

Masalah kelemahan pelajaran anak-anak Melayu sering diperbincangkan, salah satu sebab keadaan ini ialah kemiskinan orang-orang Melayu sendiri. Kesedaran telah timbul untuk membaiki keadaan ini dengan memberi bantuan kewangan melalui yayasan.

Dengan pelancaran Yayasan Pelajaran Mara pada hari ini dalam tahun 1968, telah dapat membantu meningkatkan lagi pelajaran anak-anak Melayu di peringkat yang lebih tinggi demi kesejahteraan negara.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
empang_pecah_kuala_kubu
Sejarah

Empangan Kuala Kubu Pecah

29 Oktober 1883 – Pada tahun 1883, banjir besar telah berlaku di Sungai Selangor. Banjir ini telah menyebabkan Empangan Kuala Kubu pecah lalu menenggelamkan seluruh pekan Kuala Kubu. Peristiwa penting ini dicatatkan dalam sejarah kerana bertolak dari peristiwa inilah lahirnya pekan Kuala Kubu Bharu yang ada sekarang.

Empangan ini terletak dekat Kampung Asam Lenggong sekarang dikenali sebagai Kampung Ampang Pecah kira-kira 2.4 km dari pekan Kuala Kubu. Empangan yang roboh itu panjangnya kira-kira 1.6 kilometer dan lebarnya melebihi 91.4 meter. la dibuat dari batang-batang kayu dan ditambak dengan tanah merentangi Sungai Kubu iaitu anak Sungai Selangor. Daerah Kuala Kubu sering dilanda hujan. Ini menyebabkan kerap berlaku bah di Sungai Selangor.

kuala kubu

Sungai ini pula menjadi cetek oleh takungan tanah dan pasir yang mengalir akibat hujan dan kegiatan melombong di bahagian hulu sungai. Lama-kelamaan Sungai Selangor menjadi sebak dan apabila hujan lebat turun dan sungai ini banjir, empangannya tidak berdaya lagi membendung arus air yang deras, lalu roboh dan menenggelamkan seluruh pekan Kuala Kubu serta kawasan-kawasan sekitarnya.

Kejadian ini telah mengorbankan nyawa dan harta benda. Seramai 33 orang termasuk Cecil Ranking, Pegawai Daerah dan Majistret pertama Inggeris di daerah itu telah terkorban manakala 38 buah rumah hanyut. Satu-satunya mata pencarian penduduk kawasan itu iaitu mendulang bijih timah juga turut terjejas.

Tragedi pecahnya Empangan Kuala Kubu ini juga dikenali sebagai ‘Sejarah Kuala Kubu’. Akibat dari kejadian ini, Kuala Kubu sebagai sebuah mukim, pekan dan pusat pentadbiran jajahan Hulu Selangor tidak lagi wujud dalam sejarah. Pusat tersebut dipindahkan ke Rasa buat sementara.

Kuala Kubu dibuka pada kurun kelapan belas oleh orang-orang Melayu dan mereka merupakan perintis kepada kegiatan melombong bijih di daerah itu, sehingga dapat membina empangan besar untuk kerja-kerja mendulang bijih. Daerah ini juga pernah menjadi kubu pertahanan Raja Mahadi dan Syed Mashor menentang angkatan perang Tengku Kudin dalam Perang Saudara di Selangor pada tahun 1867-1874.

Usaha-usaha untuk membangunkan semula Kuala Kubu telah dibuat dan pada tahun 1931, lahirlah pekan Kuala Kubu Bharu yang kekal hingga ke hari ini sebagai pusat pentadbiran daerah Hulu Selangor, menggantikan Kuala Kubu Lama yang kini tinggal dalam kenangan. Kini Kuala Kubu Bharu ini terkenal dengan pusat latihan yang penting di Malaysia seperti Maktab Latihan Bomba Malaysia, Maktab Polis Diraja Malaysia dan Pusat Latihan Belia Negara.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
dutch_war1-800px
Sejarah

Belanda Menyerang Riau Ibu Negeri Johor- Riau-Lingga-Pahang

29 Oktober 1784 – Pada tahun 1784, Belanda menyerang Riau Ibu Negeri Kerajaan Johor-Riau-Lingga-Pahang yang diperintah oleh Sultan Mahmud Shah III. Serangan dilakukan kerana Sultan Mahmud Shah III telah bekerjasama dengan orang-orang Bugis iaitu musuh Belanda. Belanda telah memberi amaran kepada orang Bugis supaya meninggalkan Riau dan memansuhkan jawatan Yam Tuan Muda. Tetapi pengaruh Bugis telah meluas di dalam pemerintahan Kerajaan Johor dan Sultan enggan mengikut kehendak Belanda.

Permusuhan di antara Bugis dan Belanda bermula sejak raja-raja Bugis menguasai kepulauan Melayu dan jalan perdagangan. Belanda berhasrat menguasai sepenuhnya perdagangan Melaka dan kepulauan Melayu. Raja Haji yang menjadi Yam Tuan Muda Johor pada tahun 1777, telah berkali-kali menyerang Belanda di Melaka dalam tahun 1783 dan 1784. Pada bulan Feb 1784, Raja Haji telah menyerang dan mengepung Melaka selama 4 bulan. Belanda hampir menyerang kalah tetapi malangnya Raja Haji telah terkorban pada 18 Jun 1784.

Belanda kemudiannya telah menyerang Riau pada hari ini dalam tahun 1784. Pada 30 Okt 1784, Yam Tuan Raja Ali terpaksa melarikan diri ke Sukadan di Kalimatan. Akhirnya pada 1 Nov 1784, Sultan Mahmud dan pembesar-pembesar Melayu serta pedagang asing di Riau terpaksa menyerah kalah kepada Belanda. Baginda telah mengutus Raja Tua Encik Andak, Bendahara Abdul Majid, Temenggung dan Raja Indera Bongsu berjumpa Admiral Jacob Pieter Van Braam Ketua angkatan perang Belanda untuk menandatangani surat pengakuan.

Di antara lain isinya menyebutkan bahawa :-

  • Semua kubu-kubu di Riau dan peluru-peluru diserahkan kepada Belanda.
  • Sultan Mahmud III dibenarkan terus memerintah menduduki takhtanya.
  • Orang-orang Melayu dibenarkan tinggal dan memiliki harta mereka d Riau.
  • Pedagangan asing yang telah membantu Bugis juga dibenarkan memiliki harta mereka di Riau tetapi dikenakan denda ganti rugi sebanyak $20,000.
  • Sultan dikenakan membayar ganti rugi peperangan yang dilancarkan oleh Raja Haji dan orang-orang Bugis terhadap Belanda. Hal ini akan dinyatakan di dalam satu perjanjian yang akan ditandatangani pada 11 Nov, 1784.

Pada hari ini dalam tahun 1784, Belanda telah berjaya mengalahkan Johor dan mengusir orang-orang pengaruh Yam Tuan Muda. Meskipun begitu Sultan dibenarkan terus berkuasa dan memerintah kerajaan dan mengadakan perhubungan persahabatan dengan Belanda.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard
yung_lo-800px
Sejarah

Hubungan Antara China Dan Melaka

28 Oktober 1403 – Pada tahun 1403, Maharaja Yung Lo, China telah mengarahkan Laksamana Yi Ch ‘ing mengetuai satu utusan menemui Raja Melaka, Parameswara. Hasil dari pertemuan itu maka bermulalah perhubungan perdagangan dan politik antara China dan Melaka.

Maharaja Yung Lo dari Dinasti Ming yang memerintah dari tahun 1402-1424 merupakan pemerintah yang bijak dan terkenal. Beliau telah menubuhkan sebuah Angkatan Tentera Laut dan melalui beberapa siri ekspedisi angkatan itu, China telah berjaya membawa beberapa negara tunduk di bawah naungannya dan ini menjadikan China sebagai sebuah negara yang berkuasa di Asia. Di antara bulan Oktober 1402 hingga awal Oktober 1403, Maharaja Yung Lo telah mengadakan hubungan dengan negeri-negeri di Asia Tenggara seperti Annam, Champa, Siam, Jawa, Majapahit, Acheh dan India Selatan.

Sejak itu utusan-utusan China sentiasa berulang-alik dan mengadakan lawatan ke negeri-negeri di Asia Tenggara. Hasil dari laporan lawatan tersebut, Maharaja Yung Lo mengetahui akan wujudnya Kerajaan Melayu Melaka. Berikutan itu, pada hari ini dalam tahun 1403, Yin Ch’ing pun dihantar untuk menemui Parameswara dengan membawa hadiah-hadiah yang mahal seperti emas, payung dan kain sutera. Parameswara menyambut baik kedatangan utusan China itu dan meminta supaya Melaka menjadi naungan China. Dengan hubungan persahabatan antara China dan Melaka ini, terselamatlah Melaka dari serangan Siam.

yung lo

Yung Lo

Maharaja Yung Lo mengakui Parameswara sebagai pemerintah Melaka dan Kerajaan Siam diberi amaran supaya jangan mengganggu dan menyerang Melaka. Melaka telah mendapat banyak faedah hasil dari hubungannya dengan China. Pada tahun 1409, China telah mengiktiraf Kesultanan Melaka. Pelabuhan Melaka menjadi tempat persinggahan pedagang-pedagang Islam dari Selatan India di dalam perjalanan mereka ke Siam dan Acheh.

Setelah menerima perlindungan politik dari Negeri China, peranan Melaka sebagai ‘entrepot’ menjadi bertambah pesat, disebabkan kehadiran lebih ramai pedagang asing. Melaka menjadi pusat perdagangan yang utama di Asia Tenggara. Hubungan antara China dan Melaka telah diteruskan oleh Sultan-sultan selepas Parameswara.

Apabila Melaka bertambah kuat dan menjadi sebuah Empayar, hubungan antara China dan Melaka bertukar menjadi hubungan diplomatik. Di zaman Sultan Mansor Shah, Maharaja China pada masa itu telah menghantar puterinya, Puteri Hang Li Po ke Melaka, untuk berkahwin dengan baginda. Melaka dan China teguh menjadi sahabat setia, sehinggalah kedatangan kuasa Barat yang mengubah segalanya.

Sumber : Arkib Negara Malaysia

Standard